Nội dung các mục bài viết
Mất cân bằng điện giải xảy ra khi nồng độ các khoáng chất quan trọng như natri, kali, canxi, magiê… trong cơ thể bị thay đổi bất thường. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị sẽ giúp bạn chủ động chăm sóc sức khỏe và phòng ngừa tình trạng này hiệu quả.
Tìm hiểu về chất điện giải
Theo Giảng viên Cao đẳng Y Dược TPHCM cho biết, chất điện giải là các khoáng chất mang điện tích khi hòa tan trong dịch cơ thể như máu, nước tiểu và dịch mô. Bao gồm natri (Na⁺), kali (K⁺), canxi (Ca²⁺), magiê (Mg²⁺), clorua (Cl⁻), bicarbonat (HCO₃⁻), phosphate (PO₄³⁻)… Đây là những thành phần thiết yếu tham gia vào nhiều chức năng sinh lý quan trọng. Cơ thể hấp thu chất điện giải qua thực phẩm và đồ uống hằng ngày, trong khi gan và thận đảm nhiệm vai trò điều chỉnh cân bằng nồng độ của chúng.
Chất điện giải giữ nhiều vai trò quan trọng, gồm:
- Duy trì cân bằng nước: Natri và kali điều chỉnh lượng nước bên trong và ngoài tế bào.
- Truyền dẫn tín hiệu thần kinh: Sự thay đổi nồng độ các ion như natri, kali giúp dẫn truyền các xung thần kinh.
- Co bóp cơ bắp: Hoạt động co giãn của cơ tim và cơ xương phụ thuộc vào canxi và kali.
- Cân bằng axit – bazơ: Bicarbonat và các ion khác giúp duy trì độ pH ổn định trong máu và dịch cơ thể.
- Điều hòa huyết áp: Natri tác động trực tiếp lên thể tích máu và huyết áp.
Nguyên nhân gây mất cân bằng điện giải và dấu hiệu
Cơ thể luôn điều chỉnh mức điện giải trong máu để duy trì sự cân bằng ổn định. Tuy nhiên, trong một số tình huống, nồng độ các chất điện giải có thể tăng hoặc giảm bất thường, dẫn đến mất cân bằng điện giải. Nhiều yếu tố có thể gây ra tình trạng này, bao gồm:
- Mất dịch cơ thể: Nôn mửa, tiêu chảy kéo dài, ra nhiều mồ hôi, chảy máu nhiều hoặc bỏng rộng đều làm thất thoát nước và điện giải.
- Bệnh lý thận: Thận đóng vai trò điều chỉnh điện giải, do đó các bệnh như suy thận, viêm cầu thận hay việc sử dụng thuốc lợi tiểu có thể dẫn đến rối loạn điện giải.
- Rối loạn nội tiết: Các bệnh lý như cường giáp, suy tuyến thượng thận hay bệnh Addison làm ảnh hưởng đến cân bằng điện giải.
- Chế độ ăn mất cân đối: Ăn quá mặn hoặc thiếu các khoáng chất như kali, magiê… cũng có thể gây rối loạn điện giải.
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như lợi tiểu, corticoid, thuốc chống trầm cảm hoặc hóa trị có thể làm thay đổi nồng độ điện giải.
- Nhiễm trùng, sốc: Các tình trạng cấp tính gây rối loạn chuyển hóa và điện giải nhanh chóng.
- Thay đổi lượng nước uống: Uống quá ít hoặc quá nhiều nước đều làm nồng độ điện giải bị pha loãng hoặc cô đặc bất thường.
Khi bị mất cân bằng điện giải, cơ thể có thể xuất hiện những triệu chứng sau:
- Mệt mỏi, yếu cơ, chuột rút hoặc co giật;
- Rối loạn nhịp tim: tim đập nhanh, bất thường;
- Buồn nôn, nôn, tiêu chảy;
- Lú lẫn, thay đổi nhận thức, co giật;
- Khát nước, khô miệng, tiểu ít hoặc tiểu nhiều;
- Tê bì, rối loạn cảm giác;
- Thay đổi huyết áp (tăng hoặc tụt huyết áp).
Phương pháp điều trị mất cân bằng điện giải
Giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM cũng cho biết thêm, việc điều trị mất cân bằng điện giải phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ và loại điện giải bị rối loạn. Một số phương pháp điều trị thường áp dụng gồm:
Bổ sung hoặc loại bỏ điện giải:
- Nếu thiếu hụt, có thể bổ sung qua đường uống hoặc truyền tĩnh mạch các dung dịch chứa kali clorua, canxi gluconat, magiê sulfat…
- Nếu dư thừa, có thể dùng thuốc lợi tiểu, truyền dịch pha loãng hoặc tiến hành lọc máu trong trường hợp cần thiết.
Điều chỉnh dịch truyền:
Lựa chọn truyền dịch đẳng trương, nhược trương hay ưu trương phù hợp với tình trạng rối loạn natri của bệnh nhân.
Xử lý nguyên nhân:
- Ngưng sử dụng các loại thuốc làm rối loạn điện giải (nếu có).
- Điều trị các bệnh lý nền như suy thận, đái tháo đường, rối loạn tuyến thượng thận…
- Hồi sức tích cực trong các trường hợp sốc, mất dịch nhiều hay rối loạn ý thức.
Theo dõi sát điện giải và chức năng thận:
Xét nghiệm máu, nước tiểu định kỳ giúp đánh giá hiệu quả điều trị và phòng ngừa tái phát.
Để phòng ngừa mất cân bằng điện giải, cần chú ý:
- Uống đủ nước, đặc biệt khi lao động nặng, trời nóng, sốt cao;
- Ăn uống cân bằng, bổ sung thực phẩm giàu kali, magiê như chuối, rau xanh, các loại hạt, sữa…
- Tránh tự ý dùng thuốc lợi tiểu hoặc các thuốc ảnh hưởng đến chức năng thận nếu chưa có chỉ định;
- Kiểm soát tốt các bệnh lý mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh thận;
- Kiểm tra định kỳ điện giải máu nếu đang dùng thuốc dài hạn hoặc có bệnh nền.
Tóm lại, mất cân bằng điện giải là vấn đề sức khỏe phổ biến nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không kiểm soát tốt. Việc nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu, cách điều trị và chủ động phòng ngừa là yếu tố quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe lâu dài.
Bình luận